Czym jest syndrom sztokholmski? Jaka jest jego definicja i objawy?

Syndrom sztokholmski to psychologiczny mechanizm obronny, w którym ofiara porwania, osoba maltretowana lub zakładnik zaczynają sympatyzować ze swoim oprawcą, rozwijając pozytywne uczucia wobec niego, a nawet usprawiedliwiając jego działania.

Termin ten został po raz pierwszy użyty przez kryminologa i psychiatrę Nilsa Bejrota po napadzie na bank w Sztokholmie w 1973 roku, gdzie zakładnicy wykazali sympatię wobec swoich porywaczy.

Geneza i definicja syndromu sztokholmskiego

Geneza terminu syndrom sztokholmski wywodzi się z napadu na bank Kreditbanken w Sztokholmie, Szwecja, w sierpniu 1973 roku. Podczas tego zdarzenia, czterech zakładników przetrzymywanych przez napastników przez sześć dni zaczęło wykazywać sympatię wobec swoich porywaczy, sprzeciwiając się interwencji policyjnej i broniąc motywacji przestępców po uwolnieniu. Nils Bejerot, psychiatra i kryminolog, który doradzał policji podczas kryzysu, wprowadził termin, aby opisać ten nieoczekiwany związek emocjonalny.

W definicji syndrom sztokholmski to psychologiczna reakcja, która występuje u niektórych osób w sytuacjach ekstremalnego stresu, takich jak porwanie lub przetrzymywanie jako zakładnik. Ofiary zaczynają sympatyzować ze swoimi oprawcami, rozwijając pozytywne uczucia wobec nich, a nawet usprawiedliwiając ich działania.

Mechanizmy psychologiczne

Syndrom sztokholmski jest uważany za mechanizm obronny, który pomaga ofierze radzić sobie z traumatycznym doświadczeniem. Teoria więzi sugeruje, że ludzka tendencja do budowania relacji i więzi może być silniejsza niż instynkt przetrwania, prowadząc do rozwoju sympatii wobec oprawcy jako sposobu na zmniejszenie zagrożenia dla życia.

W ekstremalnych sytuacjach, takich jak porwanie, mózg szuka sposobów na przetrwanie. Sympatyzowanie z oprawcą może być nieświadomą strategią zmniejszania ryzyka przemocy.

Jest to proces, w którym ofiara przyjmuje perspektywę oprawcy, próbując zrozumieć i usprawiedliwiać jego motywy, niejako identyfikując się z nim. Może to pomóc ofierze znaleźć sens w swojej sytuacji i zmniejszyć poczucie bezsilności.

Przypadki i badania

Poza incydentem w Sztokholmie, syndrom sztokholmski został zidentyfikowany w wielu innych przypadkach na całym świecie, w tym podczas porwań, przetrzymywania zakładników i nawet w niektórych relacjach nadużywających.

Badania na temat syndromu sztokholmskiego są ograniczone ze względu na rzadkość i złożoność zjawiska, jednak istniejące studia podkreślają wpływ długotrwałego stresu i izolacji na psychikę ofiar.

Symptomy i diagnoza

Symptomy syndromu sztokholmskiego mogą obejmować:

• pozytywne uczucia ofiary wobec oprawcy, w tym sympatię lub uczucie miłości,
• usprawiedliwianie lub minimalizowanie działań oprawcy,
• negatywne uczucia wobec osób próbujących pomóc ofierze, np. policji lub rodzinie,
• silne więzi emocjonalne z oprawcą, które mogą trwać nawet po zakończeniu sytuacji stresogennej.

Diagnoza syndromu sztokholmskiego jest skomplikowana, ponieważ nie ma jednolitych kryteriów diagnostycznych. Zazwyczaj opiera się na szczegółowym wywiadzie psychologicznym i analizie zachowań oraz uczuć ofiary w trakcie i po zakończeniu przetrzymywania.

Syndrom sztokholmski nadal stanowi wyzwanie zarówno dla psychologów, jak i badaczy wymagając dalszych badań, aby lepiej zrozumieć jego mechanizmy i opracować skuteczne metody wsparcia dla ofiar.

Leczenie i wsparcie

Leczenie osób doświadczających syndromu sztokholmskiego obejmuje kompleksowe wsparcie psychologiczne, mające na celu pomoc w przetworzeniu doświadczonych traum i budowaniu zdrowych relacji interpersonalnych. Kluczowe aspekty terapii to:

• terapia poznawczo-behawioralna (CBT) – pomaga zidentyfikować i zmienić negatywne myśli i przekonania wynikające z traumy, a także radzić sobie z lękiem i stresem;
• terapia oparta na więziach – skupia się na odbudowie zdolności do tworzenia bezpiecznych i zdrowych relacji po doświadczeniu manipulacji i przymusu;
• wsparcie grupowe – udział w grupach wsparcia z innymi ofiarami może pomóc osobom doświadczającym syndromu sztokholmskiego poczuć się mniej izolowanymi i zrozumianymi;
• leczenie współistniejących zaburzeń – często konieczne jest leczenie współistniejących problemów, takich jak PTSD, depresja czy lęk.

Syndrom sztokholmski w kulturze

Syndrom sztokholmski pojawił się wielokrotnie w kulturze masowej, w filmach, literaturze i muzyce, często dramatyzując relacje między porywaczami a ich ofiarami. O ile te przedstawienia mogą zwiększać świadomość publiczną na temat zjawiska, o tyle również mogą prowadzić do nieporozumień i stereotypów, szczególnie gdy są uproszczone lub romantyzowane.

Kontrowersje i krytyka

Brak jednolitej definicji i kryteriów diagnostycznych: Syndrom sztokholmski nie jest oficjalnie uznawany jako osobne zaburzenie w głównych systemach klasyfikacji chorób psychicznych, takich jak DSM-5 czy ICD-10, co prowadzi do debat na temat jego statusu jako unikalnego zjawiska psychologicznego.

Istnieje obawa, że diagnoza syndromu sztokholmskiego może być nadużywana w systemie sądowym, zwłaszcza w obronie osób oskarżonych o przestępstwa, sugerując, że ofiary w pewien sposób „wyraziły na to zgodę” lub „nie stawiały oporu„.

Krytycy argumentują, że syndrom sztokholmski jest zbyt często używany do uproszczenia złożonych relacji między oprawcami a ich ofiarami, ignorując szerszy kontekst psychologiczny i społeczny, w którym te interakcje mają miejsce.

Szybkie FAQ o syndromie sztokholmskim – najczęstsze pytania

1# Czym dokładnie jest syndrom sztokholmski?

Syndrom sztokholmski to psychologiczna reakcja, która może wystąpić u osób przetrzymywanych w niewoli. Zakładnicy mogą zacząć sympatyzować ze swoimi oprawcami, wykazując pozytywne uczucia wobec nich, a nawet usprawiedliwiając ich działania.

2# Skąd wzięła się nazwa syndrom sztokholmski?

Nazwa pochodzi od napadu na bank w Sztokholmie w 1973 roku, gdzie zakładnicy wykazali niespodziewaną sympatię wobec swoich porywaczy.

3# Czy syndrom sztokholmski jest uznawany za oficjalne zaburzenie psychiczne?

Syndrom sztokholmski nie jest klasyfikowany jako oddzielne zaburzenie w głównych systemach diagnostycznych, takich jak DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) czy ICD-11 (International Classification of Diseases), ale jest uznawany za ważne zjawisko psychologiczne.

4# Jakie są objawy syndromu sztokholmskiego?

Objawy mogą obejmować pozytywne uczucia wobec oprawcy, usprawiedliwianie ich działań, niechęć do współpracy z policją, a także negatywne uczucia wobec osób próbujących pomóc.

5# Kto jest najbardziej narażony na rozwój syndromu sztokholmskiego?

Każdy może rozwinąć syndrom sztokholmski w ekstremalnych sytuacjach, ale osoby z historią wcześniejszych traum, zależności emocjonalnych lub niską samooceną mogą być bardziej podatne.

6# Jak leczy się syndrom sztokholmski?

Leczenie zazwyczaj obejmuje terapię psychologiczną, taką jak terapia poznawczo-behawioralna, która pomaga ofiarom przetworzyć doświadczenie, odbudować poczucie bezpieczeństwa i rozwijać zdrowe relacje interpersonalne.

7# Czy można zapobiec syndromowi sztokholmskiemu?

Trudno jest zapobiec reakcji psychologicznej, takiej jak syndrom sztokholmski, ale wsparcie i edukacja na temat mechanizmów obronnych i strategii radzenia sobie mogą pomóc osobom w sytuacjach kryzysowych.

8# Czy syndrom sztokholmski może mieć trwałe skutki?

Tak, dla niektórych osób syndrom sztokholmski może mieć długotrwałe skutki psychologiczne, wymagające kompleksowej terapii. Jednak wielu ofiarom udaje się skutecznie odbudować swoje życie po odpowiednim wsparciu.

9# Jak często występuje syndrom sztokholmski?

Trudno jest dokładnie określić, jak często występuje syndrom sztokholmski, ponieważ wiele przypadków nie jest zgłaszanych lub nie jest prawidłowo rozpoznawanych.

10# Czy syndrom sztokholmski może wystąpić w relacjach domowych lub w pracy?

Tak, syndrom sztokholmski może wystąpić w różnych sytuacjach, gdzie istnieje znaczna nierówność sił, manipulacja lub nadużycie, w tym w relacjach domowych lub w miejscu pracy.

Na koniec rozważań o syndromie …

Syndrom sztokholmski to złożone zjawisko, które wymaga dalszych badań, aby lepiej zrozumieć jego przyczyny, mechanizmy i skutki. Ważne jest, aby ofiary otrzymywały wszechstronne wsparcie w celu przetworzenia swoich doświadczeń i odbudowania poczucia bezpieczeństwa.

Jednocześnie społeczeństwo musi dążyć do bardziej zniuansowanego i świadomego podejścia do przedstawiania i dyskutowania tego zjawiska, unikając uproszczeń i stereotypów.